Methoden & technieken

“Ik kan met trots bevestigen dat Kopenhagen geen pesticiden gebruikt op openbare plaatsen. Dat is al jaren zo. De ervaringen van de stad met alternatieve onkruidbestrijdingsmethoden zijn zo positief dat het opnieuw invoeren van pesticiden uitgesloten is. De technische en administratieve diensten beschikken over een grondige kennis van de alternatieve [onkruidverdelgings-]methoden en zijn bereid deze kennis met anderen te delen, opdat we allemaal samen ons milieu en drinkwater kunnen beschermen.

Chemische onkruidverdelgers zijn overbodig geworden dankzij de combinatie van nieuwe kennis met welgekende alternatieve methoden en een verandering in het bewustzijn over biodiversiteit. Die producten zouden volgens ons volledig verboden moeten worden.”

Morten Kabell, Burgemeester, Technische en Milieuzaken, stad Kopenhagen, Groene Hoofdstad van Europa voor 2014.

Gent: het bannen van pesticiden is een logische stap op weg naar duurzaamheid

“Op 1 juli 2009 besloot de stad Gent geen pesticiden meer te gebruiken. Het aanpassen van de indeling van openbare ruimten is een cruciaal element gebleken om onkruidvorming tegen te gaan. Voor grote oppervlakten worden zelfrijdende machines gebruikt, terwijl de hardnekkige plaatsen onder handen worden genomen door de werknemers van een sociale onderneming. Burgers spelen daar ook een belangrijke rol in: het is hun taak om het voetpad voor hun woning onkruidvrij te houden. Wij zijn er steevast van overtuigd dat het bannen van pesticiden uit gemeenten een belangrijke stap is op weg naar duurzaamheid.”

Daniel Termont, Burgemeester van Gent, onlangs benoemd tot een van de ‘s werelds beste burgemeesters

Deel I – Waarom > Welke > Wie > Wat

Verhalen & voorbeelden #1

Terug naar boven

Waarom zouden openbare plaatsen pesticidevrij moeten zijn?

Pesticidevrij worden biedt vele voordelen:

Voor het milieu: minder vervuiling (lucht, bodem en water). Het gebruik van herbiciden of onkruidverdelgers in stedelijke gebieden, meer bepaald op ondoorlaatbare oppervlakken, is een grote oorzaak van watervervuiling en een aanzienlijke kost voor de lokale autoriteiten.
Voor de biodiversiteit: bestuivende insecten en andere nuttige insecten, bodemmicro-organismen, vogels, amfibieën, huisdieren enzovoort.
Voor de burgers: bescherming van de meest kwetsbare groepen, betere levenskwaliteit voor de inwoners en zij die naar de stad en de groene zones komen.
Voor het gemeentepersoneel dat in parken en op openbare plaatsen werkt en om professionele redenen wordt blootgesteld: voordelen voor de gezondheid op korte en op lange termijn.

Het bannen van pesticiden in steden is bijgevolg een kwestie van gezond verstand. Het pesticidegebruik verminderen zal een spontane plantengroei mogelijk maken. Het idee om een aantal wilde plantensoorten op straat, langs voetpaden en op kerkhoven te laten groeien en bloeien, wint geleidelijk aan populariteit en hopelijk zullen we ooit zien dat de natuur echt aanwezig is in onze steden en gemeenten.

Rachel Carson, author of the Silent Spring, 1962

“Hoe meer ik te weten kwam over het gebruik van pesticiden, hoe geschokter ik was. Ik besefte dat dit stof was om een boek over te schrijven. Wat ik ontdekte, was dat alles wat voor mij als natuurliefhebber belangrijk was, werd bedreigd en dat ik niets belangrijkers kon doen.”

Verhalen & voorbeelden #2

Terug naar boven

Wie zou moeten instaan voor de overgang naar pesticidevrije gemeenten?

De overstap naar pesticidevrije gemeenten houdt in dat - als we verder wensen te gaan dan louter ‘greenwashing’ (zich groener voordoen dan men in werkelijkheid is) – alle actoren in de maatschappij zich samen moeten inzetten, met inbegrip van de burgers, sportverenigingen en de regio's. Het is echter cruciaal dat politici en beleidsmakers hierin het voortouw nemen. Als zij het goede voorbeeld geven, zullen anderen volgen.

Foto © Courtesy of Martin Dermine

In dit document worden een aantal goede voorbeelden van gemeenten beschreven, evenals nuttige richtlijnen en voorbeelden van de manier waarop andere stakeholders kunnen helpen bij de noodzakelijke overgang naar een pesticidevrije aanpak.

Je kan ook de video's van onze conferentie bekijken om een ander idee te krijgen van wat in heel Europa reeds wordt gedaan.

Aan alle politieke sleutelfiguren in alle Europese gemeenten met een idee en visie over een pesticidevrij leven in de nabije toekomst:

Wij, kleine, gemiddelde en grote gemeenten en steden in Europa, hebben een verantwoordelijkheid ten opzichte van onze kinderen en kleinkinderen voor ontzettend veel dingen. Eén van die dingen is een pesticidevrije wereld. Dat lijkt een straffe uitspraak maar uiteindelijk is dat iets wat we met een redelijk kleine inspanning in een beleid en de begroting kunnen omzetten.

Wij, de stad Haaren in de provincie Noord-Brabant in Nederland, hebben dat in de afgelopen jaren bewezen. We tellen slechts 14.000 inwoners, maar ons grondgebied is behoorlijk uitgestrekt. Onze stad bestaat uit vier kleine dorpen, met redelijk veel landbouwers en een enorme boomkwekerijsector.

De inwoners staan van oudsher dichtbij de ‘aarde’ maar jarenlang werd helemaal geen inspanning geleverd om een plan op te stellen op het vlak van duurzaamheid, milieu enzovoort.

Wij hebben onszelf dus een doel voor ogen gesteld. Een eenvoudig doel, dat eenvoudig te communiceren is naar iedereen en eenvoudig te monitoren is: het pesticidevrije beheer van alle openbare plaatsen; een pesticidevrij onderhoud van alle buitensportinfrastructuur, groene zones enz. Met andere woorden: een pesticidevrij dorp voor onze inwoners, hun kinderen en hun kleinkinderen, nu en in de toekomst.

Deze doelstelling hebben we vertaald naar een uitdaging voor de industrie en de laboratoria in ons dorp, naar een uitdaging voor de gebruikers van sportinfrastructuur en hun clubbeheer en naar een uitdaging voor ons eigen onderhoudspersoneel.

Wij hebben duidelijk gemaakt dat 1 januari 2015 de deadline was en dat deze deadline NIET zou verschuiven, wat er ook zou gebeuren. Niet omdat WIJ als stadsbestuur en politici dit wilden, maar omdat WIJ als de 14.000 inwoners dat wilden.

De laboratoria zijn aan de slag gegaan, er zijn werkgroepen opgericht en heel veel vrijwilligers hebben zich ingezet om te kijken naar alternatieven voor pesticiden, zoals verschillende onderhoudsprocedures, natuurlijke onkruidverdelgers enz.

Als eerstelijnspersoon voor de politieke keuzes op dit vlak moest ik mensen er “enkel” van overtuigen dat dit een uitgelezen kans was om het verschil te maken voor de toekomst. Dat was makkelijk. Ik moest dat wel op 50 plaatsen gaan doen, maar dat is een detail. Er was iets aan het borrelen, er was iets aan het groeien ... Mensen begonnen het een heel nuttige uitdaging te vinden.

Ik gebruikte een liedjestekst van Peter Gabriel voor mijn speeches om mensen warm te maken voor onze visie:

“you can blow out a candle but you can’t blow
out a fire; once the flames begin to catch,
the wind will blow them higher.”

Het gebeurde, en het gebeurde 6 maanden eerder dan gepland.

Contact: Eric van den Dungen - vandendungen@home.nl - +31653144157

Verhalen & voorbeelden #3

Terug naar boven

Welke stappen zijn er nodig om een pesticidevrije gemeente te worden?

Dit zijn de belangrijkste stappen:

Plan de overgang
Breng de verschillende stakeholders bij elkaar voor een gesprek
Communiceer voordat je handelt
Stel een inventaris op van alle plaatsen
Ga stap voor stap te werk

Plan de overgang

De overheidsdienst moet de overstap plannen, bijvoorbeeld door richtlijnen en inspirerende documenten op te stellen voor de lokale besturen. Ze moet de partners erbij betrekken, vooral de tuinmannen, om tijdens de overgang technisch advies te geven.

Vele regionale en/of lokale overheden staan de overgang bij, bijvoorbeeld:

In Vlaanderen:

De Vlaamse Milieumaatschappij (VMM) heeft een campagne gelanceerd, Zonder is Gezonder, waarmee doordacht ontwerp en voortdurende vooruitgang worden aangemoedigd.
De vzw Vereniging voor openbaar groen (VVOG) speelt een sleutelrol bij de implementatie en staat de gemeenten bij in hun overgang naar een pesticidevrije aanpak, door netwerking evenementen te organiseren, studiebezoeken, lezingen, opleidingen en vele andere activiteiten.
Een andere organisatie die haar steentje bijdraagt in het informeren over de specifieke kenmerken van een pesticidevrij beheer is Inverde.

In Wallonië:

Service Public de Wallonie (SPW) heeft een campagne op het getouw gezet waarbij wordt aangezet tot verandering, onder andere door een aantal richtlijnen en tolerantieniveaus voor onkruidbeheer te ontwikkelen.
Pôle de gestion differenciée heeft een gids samengesteld die een goede bron van inspiratie is.
Adalia communiceert bij het grote publiek over de overgang naar en de uitdaging van een leven zonder pesticiden aan de hand van kortfilms.

Dan is er ook nog FEREDEC Bretagne, een gids over alternatieven voor chemische onkruidverdelgers in gemeenten. Deze gids geeft heel wat gedetailleerde informatie, inclusief overgangs- en communicatiestrategieën en een lijst met pro's en contra's van alle soorten onkruidverdelgers, met hun kostprijs.

Sommige parken en natuurgebieden in Brussel worden beheerd door Leefmilieu Brussel

Leefmilieu Brussel, de overheidsdienst voor milieu en energie van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest, beheert 2210 hectare land, waaronder 400 ha parken, 1685 ha bos en 125 ha natuurgebied (Bron: Rapport over de staat van de natuur, 2001). Dit is ongeveer 80% van alle parken, tuinen en bossen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest die toegankelijk zijn voor het publiek (2779 ha). De laatste twintig jaar werden deze zones beheerd volgens een gedifferentieerde en milieuvriendelijke aanpak opdat ze tegelijkertijd zouden kunnen dienen voor sociale, recreatieve, educatieve, esthetische en milieudoeleinden.

Vele groene zones zijn voorzien van wandel- of fietspaden, sportvelden en banken waar mensen even kunnen gaan zitten. De voorkeur voor het terreinbeheer gaat uit naar een milieuvriendelijkere methode, waarbij de natuur zonder gebruik van pesticiden kan bloeien. Deze vorm van beheer is bevorderlijk voor wilde bloemen, natuurlijke vijvers, wildere bossen en de habitat voor verschillende diersoorten, wat allemaal bijdraagt tot meer biodiversiteit.

In sommige groene zones in het centrum kan deze “natuurlijke” aanpak niet worden ingevoerd. In kleinere parken - die voornamelijk worden gebruikt voor sociaal contact en heel populair zijn - en historische stadsparken in het centrum, die als erfgoed een trekpleister zijn voor toeristen, wordt eerder geopteerd voor een “tuinbouw-”aanpak. Een team technici (circa 80 in totaal) wenden hun expertise aan om het gebruik van pesticiden te vermijden. De vele speelpleinen die door Leefmilieu Brussel worden beheerd, zijn eveneens vrij van pesticiden. Deze filosofie werd al lang vóór de Pesticiderichtlijn gehanteerd, die deze producten officieel verbiedt in en binnen een straal van 10 meter van deze zones die vaak door kwetsbare groepen worden bezocht.

De Natura 2000-gebieden, natuurreservaten en bossen - waarvoor om natuurbeschermingsredenen bijzondere beschermingsmaatregelen gelden - worden al langer beheerd zonder pesticiden. Dit verbod werd geformaliseerd in de ordonnantie van 1 maart 2012 betreffende het natuurbehoud en werd herbevestigd in de Pesticiderichtlijn van 20 juni 2013.

20 jaar ecologisch beheer … S Kempeneers

Communiceer met de burgers over de overgang

Een aantal gemeenten gebruiken de homepage van hun website om te communiceren over de overstap naar een pesticidevrij beheer, bijvoorbeeld:

De Belgische stad Eupen legt heel duidelijk uit dat pesticidevrij zijn veel beter is voor de volksgezondheid en het milieu, en geeft duidelijk aan dat er reeds gezonde alternatieven bestaan.
Dat doet de Franse stad Rennes ook: zie foto's die duidelijk aantonen waarom onkruidverdelgers te vermijden zijn.
De stad Straatsburg in Franrijk werd in 2008 pesticidevrij. Op haar website vindt u verschillende tips over de overstap.
Vele Vlaamse dorpen (bijv. Poperinge, Knokke-heist, Assenede, Kampenhout, Anzegem, Dendermonde, Evergem, Maasmechelen, Herentals, Keerbergen, Heuvelland, Londerzeel) informeren de burgers op hun homepage over het bannen van pesticiden. Een bijzonder interessant voorbeeld is de website van de stad Gent waar burgers worden aangespoord om niet langer pesticiden te gebruiken in hun tuin.
De Belgische gemeente Lens publiceerde op haar website een gedetailleerd rapport over de overstap naar een pesticidevrij beheer, waarin aan de burgers werd uitgelegd dat de onkruidgroei in de straten niet te wijten was aan nalatenschap, maar het gevolg was van een pesticideban: een nieuwe aanpak in het beheer van openbare plaatsen.
In Alken in België wordt op de homepage van de gemeente uitgelegd hoe burgers hun tuin winterklaar kunnen maken zonder pesticiden te gebruiken.
Enkele gemeenten in Denemarken, zoals Alleroed, nodigen hun inwoners uit om zich aan te sluiten bij lokale campagnes om samen pesticidevrij te worden en biedt cursussen over biologisch tuinieren aan, waarbij ook labels voor pesticidevrije tuinen worden uitgereikt.
De stad Hasselt heeft een demonstratieproject lopen met een pesticidevrije tuin in het natuurdomein Kiewit.

Vele gemeenten gebruiken lokale kranten om inwoners op de hoogte te brengen van de overstap naar een pesticidevrij beheer, bijvoorbeeld:

De Brusselse gemeente Watermaal-Bosvoorde besteedde een groot deel van haar lokale nieuwsbrief van april 2015 om burgers informatie te verschaffen over het pesticidevrij worden. Daarbij werd de meerwaarde van lokale tuinmannen onderstreept.
De stad Brugge lanceerde in 2010 een project om burgers bewust te maken van het feit dat ze verantwoordelijk zijn voor het weghalen van onkruid op het voetpad voor hun woning. Er werd een flyer uitgedeeld met instructies over hoe dit op een milieuvriendelijke manier kan gebeuren. In de maand maart worden alle burgers van de stad daaraan herinnerd aan de hand van artikels in het stadsmagazine dat gratis wordt uitgedeeld.
Eén burgemeester ging zelfs nog een stapje verder en maakte een film over de overstap: “Bye-bye Pesticides”: een documentaire over het afbouwen van het pesticidegebruik in de Franse stad Alençon.

Een aantal gemeenten in Denemarken en Nederland slaan de handen in elkaar met de waterbedrijven om burgers ertoe aan te zetten geen pesticiden meer te gebruiken, zoals te zien is in de video van Rien Kippen.

Deel II – Preventieve methoden

Verhalen & voorbeelden #4

Terug naar boven

Wat zijn de voornaamste methoden om ongewenste onkruidvorming te voorkomen?

Herbiciden of onkruidverdelgers zijn de meest gebruikte pesticiden op openbare plaatsen. Om pesticidevrij te worden, is het belangrijk om rekening te houden met de noodzaak om onkruid te verwijderen: kan de ontwikkeling van spontane flora in sommige zones worden toegestaan? Zou dit grote problemen veroorzaken op het vlak van esthetiek, veiligheid (gladde grond, minder zichtbaarheid enz.) of volksgezondheid (hoog allergene pollen, plantmateriaal dat huidirritatie veroorzaakt)?

Foto ©

Preventie moet de eerste stap zijn vooraleer beroep wordt gedaan op technieken om onkruid te verwijderen. Het is daarbij essentieel om openbare en groene ruimten dusdanig te ontwerpen, aan te passen of opnieuw aan te passen dat wilde plantengroei wordt tegengegaan en dat het gebruik van alternatieve onkruidbestrijdingsmethoden mogelijk wordt.

Dit zijn de voornaamste methoden om de behoefte aan onkruidverdelgers te verminderen:

Maak de ondergrond niet hard
Indien wel, gebruik dan correcte afmetingen: niet breder / groter dan wat zal worden gebruikt
Kies voor een juiste ligging: geen rechte hoeken, mensen wandelen / fietsen / rijden ook niet in rechte hoeken.
Kies geschikte oppervlakken en materialen die de mogelijkheid op vegetatiegroei beperken in zones waar harde oppervlakken nodig zijn (houd rekening met de gevolgen van ondoorlaatbare oppervlakken en de daaruit volgende effecten in geval van overstroming). Er zou bijzondere aandacht moeten worden besteed aan elke plek waar zelftelende planten kunnen groeien (in voegen of gaten tussen stenen en muren, boorden, wegen, goten, op openbare transportnetwerken, lantaarnpalen, bewegwijzering enz.) net als waar wegenwerken door derden worden uitgevoerd (water, gas, elektriciteit, telefoon, domeinen enz.).
Met het aanleggen van gras en graszoden verdwijnt of verkleint de oppervlakte waar onkruidverdelging nodig is, door de dekking door gewenste planten te stimuleren in zones zoals voetpaden, kerkhofpaden en parkeerterreinen.
Gebruik redelijk scherpe grind op wandelpaden: bij gebruik door wandelaars zal dit ongewenste onkruidvorming tegengaan.
Dicht beplante zones en het gebruik van mulch en bodembedekkende planten in siertuinen (zie vraag 4 en 5 voor meer details over deze twee technieken).
Aanleg van wilde bloemenweiden: dit kan worden gebruikt om bepaalde strategische plaatsen af te bakenen (zoals de rand van een gemeente). Kies de plantensoorten zorgvuldig uit en houd rekening met het rustieke karakter van de omgeving, de milieuwaarde (m.a.w. vermijd invasieve plantensoorten en geef de voorkeur aan planten die bijen aantrekken) en de esthetische dimensie. Burgerparticipatie bij het planten aan de voet van bomen kan een meerwaarde zijn (zie vraag 6).
Gedifferentieerd onderhoud van tuinen/sportvelden waardoor pesticiden niet meer nodig zijn (zie vraag 13).

Verhalen & voorbeelden #5

Terug naar boven

Welke soort mulch zou moeten worden gebruikt?

Mulchen, het bedekken van de grond met rottend materiaal, is een snelle oplossing maar geen duurzame. Het is beter om te investeren in de dichte beplanting van een zone of bodembedekkende planten.

Foto ©

Indien veel mulch moet worden aangelegd, dienen onderstaande punten in overweging te worden genomen om het geschikte materiaal te kiezen:

De huidige staat van de bodem
De samenstelling van de mulch
De ecologische voetafdruk van de mulch
De impact van de mulch op de bodemkwaliteit/-structuur over een periode van meerdere jaren. Zal het later de groei van andere soorten onkruid bevorderen?
De beste soort mulch voor de zone in kwestie: een mulchsamenstelling die goed is voor één bepaalde plaats, zal niet noodzakelijkerwijs geschikt zijn voor een andere plek omwille van de verschillen in de technische en milieueisen.

Verhalen & voorbeelden #6

Terug naar boven

Wat zijn de beste soorten bodembedekkende gewassen?

Het gebruik van bodembedekkende planten houdt in dat er minder onderhoud vereist is op slecht toegankelijke plaatsen, zoals hellingen of aan de voet van bomen en struiken. Bodembedekkende planten maken een betere infiltratie van het regenwater mogelijk en beperken de erosie door de grond te stabiliseren. Daarbij zijn ze ook esthetisch aantrekkelijk en een meerwaarde voor het landschap.

Foto ©

Neem vóór het planten de tijd om een zorgvuldige selectie te maken in functie van het bodemtype, de blootstelling, de waterbeschikbaarheid en het gewenste effect, zowel visueel als fysisch.

Bodembedekkende planten moeten zich makkelijk kunnen voortplanten zonder invasief te worden (het heeft geen zin om één soort onkruid door een ander te vervangen). Exotische invasieve soorten (bijv. Cotoneaster horizontalis) moeten kost wat kost worden vermeden ten voordele van inheemse plantensoorten die geschikt zijn voor de lokale omstandigheden en de biodiversiteit bevorderen. Niet-inheemse plantensoorten (gekweekte variëteiten, exotische tuinbouwsoorten enz.) kunnen in beperkt mate gebruikt worden op plaatsen waar het sierlijk aspect belangrijk is, zolang ze niet invasief zijn en een nut hebben in de lokale fauna (bloemen, vruchten, pollen, nectar enz.). Grote oppervlakten zouden bij voorkeur met inheemse plantensoorten of wilde bloemen moeten worden beplant.

Verhalen & voorbeelden #7

Terug naar boven

Kunnen wilde bloemenweiden overal worden aangelegd? Hoe zorg je ervoor dat een wilde bloemenweide door het brede publiek wordt aanvaard?

Als wilde bloemenweiden uit een mengeling van eenjarige en vaste planten bestaan, wordt de continuïteit en bloei gegarandeerd tijdens een groot deel van het jaar. Deze weiden worden meestal gezaaid, maar ze kunnen ook het resultaat zijn van spontane plantengroei. Dit is natuurlijker en beperkt het risico op de invoer van invasieve soorten of sierplanten met een gering milieunut, en het vraagt ook minder werk.

Foto © Josephat, Schaerbeek

Wilde bloemenweiden worden vaak op grote oppervlaktes aangelegd om tijd te besparen bij het onderhoud van groene ruimten en zones langs de weg of op kleine plaatsen waar onkruidverdelging moeilijk is, zoals aan de voet van bomen.

Om ervoor te zorgen dat wilde bloemenweiden aanvaard worden, is het belangrijk rekening te houden met onderstaande punten:

Start de aanleg op één of twee plaatsen en zorg ervoor dat je communiceert over de redenen hiervoor: biodiversiteit, bestuivende insecten (bijen, vlinders), uitzicht van het landschap enz. Deze informatie kan meegedeeld worden op borden, posters, in lokale nieuwsbrieven of door de bewakers of parkverzorgers (die er ook bewust van moeten worden en informatie dienen te krijgen) enz.
Selecteer inheemse plantensoorten die een reële impact hebben op de ontwikkeling van de bestuivende insectenpopulatie. Let er echter wel op dat een aantal commerciële mengelingen inheemse siervariëteiten (bijv. korenbloem) bevatten die niet langer aantrekkelijk zijn voor bestuivende insecten.
Aan het begin van het proces vermijd je plaatsen met vele beperkingen, zoals plaatsen waar mensen regelmatig doorwandelen, of zones waar te veel schaduw is, die te droog zijn, die een sterke symbolische waarde hebben enz. Deze zones kunnen in een tweede fase aangepakt worden, eens de bevolking al gewend is aan de nieuwe look en de plantendiensten de aanplantings- en beheerstechnieken voldoende onder de knie hebben.
Knip de bloemen aan de rand van de weide bij, zodat mensen beseffen dat de plaats onderhouden wordt en niet verlaten is. Dit is nog belangrijker voor weiden waar bloemen spontaan groeien. Er kunnen ook informatieborden worden geplaatst.
Zorg bij het zaaien van een weide voor een gepaste mix, die het hele jaar door zal bloeien. Sommige zaadmengsels bevatten siervariëteiten die de bloeiperiode verlengen tot de eerste vorst (goudsbloem enz.). Het onaangeroerd laten van uitgedroogde, verwelkte planten wordt zelden aanvaard.
Zaai regelmatig bij of over zodat de weide al haar kwaliteiten behoudt.
Maai de weide een of twee keer per jaar met een zeis en haal de afgesneden vegetatie weg (zodat de grond niet te veel wordt verrijkt).

Wilde bloemenweide in het Josaphatpark in Schaarbeek, België

In het Josaphatpark in Schaarbeek werden oorspronkelijk wilde bloemenweiden aangelegd op moeilijk te maaien plekken, bijvoorbeeld op steile hellingen en ingesloten zones omringd door water. Hoewel de bloemenweide volgens natuurlijke principes werd aangeplant, werd het Josaphatpark in 2014 toch verkozen tot Brussels favoriete park.

Het was niet altijd een makkelijk proces omdat de parkbeheerder, Zied, de specifieke regels voor dit historische park moest respecteren, de pesticidevrije regel moest naleven, de agronomische noden moest beheren en moest omgaan met klachten van bepaalde gebruikers. Om deze klachten aan te pakken bewapent Zied zich met informatie, zowel door informatieborden te plaatsen als door met gebruikers te praten en daarbij de rustieke look van het park te benadrukken. Hij herziet zijn onderhoudsplannen jaarlijks en houdt daarbij rekening met veranderingen in de mindset. Hij probeert ook de ecologische voetafdruk te verkleinen en heeft oog voor het welzijn van de tuinmannen.

Een andere optie is een bloemengazon, dat geschikt is voor plaatsen waar vraag is naar een verzorgd aspect. Dit kan regelmatig gemaaid worden en, als de bloemen op een correcte afstand staan, ook een voedselbron zijn voor bestuivende insecten.

Verhalen & voorbeelden #8

Terug naar boven

Welke beleidsmaatregelen voor groene ruimten bevorderen de aanwezigheid van bijen en wilde bestuivende insecten?

Bijen hebben net als andere bestuivende insecten een geschikte habitat nodig (rottend hout, holle takken, aardeheuveltjes, rotsachtige grond enz.), een geschikte voedingsbron (pollen en nectar van een ruime variëteit aan bloemen) en een onbesmette omgeving.

Foto © Municipality of Beersel

Het aantal en de verscheidenheid aan bestuivende insecten heeft een aanzienlijke impact op de biodiversiteit van de plantengroei en omgekeerd, wat bijdraagt tot een algemene ontwikkeling van de biodiversiteit (andere insecten, vogels, amfibieën, zoogdieren enz.). Bestuivende insecten zijn ook cruciaal voor de voedselproductie omdat ze deelnemen aan het voorplantingsproces van de meeste geteelde planten (zaden, vruchten enz.).

Meerdere elementen kunnen de aanwezigheid van bestuivende insecten aanmoedigen en verlengen:

Bloemen en vegetatie over het algemeen, bij voorkeur inheemse soorten, het aanleggen van wilde bloemenweiden (zie vorige vraag), heggen enz.
Het gebruik vermijden van complexe of “verbeterde” exotische siervariëteiten die niet (of niet langer) nectar of pollen produceren of waartoe insecten geen toegang hebben door de morfologie.
Een gediversifieerde reeks planten van verschillende botanische families en plantensoorten: om vlinders aan te trekken kan je planten overwegen waar rupsen op kunnen zitten (bijv. brandnetel, netel en veldkers).
Het bloeiseizoen verlengen om te garanderen dat er steeds voedsel aanwezig is (van het vroege begin van de lente tot het begin van de winter).
Zorgen voor een geschikte habitat: aardeheuveltjes, zandhopen, stapels dood hout en takkenbos, tunnels (boomstronken met geboorde gaten), stapels holle stokken enz.
De geluidshinder beperken (bijv. voor groepen solitaire bijen die zich tussen de straatstenen nestelen).
In de door de leveranciers van sierplanten geleverde informatie staat duidelijk vermeld dat het gebruik van pesticiden bij het telen van deze planten moet worden vermeden.
Een zorgvuldige selectie zaden die niet met fungiciden zijn behandeld.

De Nederlands- en Franstalige website vivelesabeilles.be geeft een uitstekend overzicht van de te nemen acties, maar ook van de acties die reeds op verschillende niveaus (gemeente, gewest, enz.) in uitvoer zijn.

Interview met Veerle Leroy, schepen voor Milieu in de gemeenteraad van Beersel

Wat zijn volgens u voor een gemeente of stad de voordelen van een pesticideban op openbare plaatsen?

Er zijn meer bijen als gevolg van de aanwezigheid van wilde bloemen en er is minder gras te maaien. Ons motto is: “Minder grasmachien, meer bijen zien”. Het betekent ook dat er minder tuinafval te composteren is.

Wij hebben hard gewerkt aan een groot bijenplan, dat we nu op vele plaatsen in Vlaanderen voorstellen. Het is een uniek project.

Wij hebben in onze gemeente een onderzoek uitgevoerd en de aanwezige bijensoorten geïdentificeerd die vervolgens door onderzoekers zijn bestudeerd. Op basis van die resultaten hebben we een duurzaam beheersplan opgesteld voor alle groene zones in de gemeente.

Voorbeelden van beplante zones die de aanwezigheid van bijen bevorderen in de gemeente Beersel (Bron foto: gemeente Beersel)

Hoe heeft u het gebruik van pesticiden aan banden kunnen leggen en wat was de voornaamste beweegreden hiervoor?

De hoofddoelstelling was het beschermen van het milieu en van de levenscycli, zoals de watercycli, evenals de volksgezondheid.

De grootste moeilijkheid waarmee we te kampen kregen was het veranderen van de mindset, want mensen zijn heel conservatief. We moesten hen bewustmaken. Wanneer mensen goed geïnformeerd zijn, kunnen ze gemakkelijker veranderingen aanvaarden. Verschillende gemeentewerkers woonden een workshop bij in Sint-Niklaas, waar ze al veel vooruitgang boekten. Dit heeft zeker geholpen bij het informeren van mensen.

Een goede communicatiecampagne is essentieel om de steun van de burgers te krijgen!

De volgende stap is dan het overtuigen van de burgers om hetzelfde te doen in hun tuin.

We maken vooruitgang, stap voor stap!

Verhalen & voorbeelden #9

Terug naar boven

Waar kan je de juiste zaden en planten vinden die voor een gepaste bodembedekking zullen zorgen en garanderen dat groene zones nog steeds voor andere doeleinden kunnen worden gebruikt?

De beste optie is om ze ter plaatse te produceren om ervoor te zorgen dat alle regelgeving inzake pesticidengebruik doorheen het hele proces wordt nageleefd.

Foto © Courtesy of Commune de Beersel

Bovendien biedt de productie door lokale hoveniers de volgende voordelen:

Beschikbaarheid van geschikte en aangepaste planten, te beginnen met lokale zaden (zelf geproduceerd of aangekocht bij lokale producenten van lokale variëteiten).
Respect voor de omgeving tijdens het hele productieproces van de planten en zaden die in de groene zones van de gemeente zullen worden geplant.
Betrokkenheid van de tuinmannen in de lokale zone: tuinmannen die het plantmateriaal produceren dat daarna op lokale plaatsen geplant gaat worden, voelen zich meer betrokken bij de overstap naar een pesticidevrije aanpak. Omdat ze aan dat productieproces hebben bijgedragen, weten ze waar het materiaal vandaan komt.

Serres in de stad Namen, België

In Namen worden jaarlijks 140.000 planten geteeld in serres in openbare groene zones. Eenjarige planten worden ofwel rechtstreeks door de tuinmannen geproduceerd die instaan voor de lokale groene zones door te zaaien of stekken te nemen, ofwel als kleine zaadjes aangekocht en vervolgens verspeend. Vaste variëteiten worden soms aangekocht als ze reeds klaar zijn om geplant te worden.

De hoveniers begonnen in 2001 alternatieve methoden te gebruiken om gewassen te beschermen tegen ziekten en plagen. De voornaamste reden was de gezondheid van het personeel. Omdat het gebruik van ondersteunende controlemaatregelen (insecten die parasieten zijn voor andere schadelijke insecten) een moeilijke uitdaging is, werd er gekozen voor meer natuurlijke producten. In de laatste twee jaar hebben de hoveniers plantaardige meststoffen gebruikt op basis van paardenstaart, brandnetel, smeerwortel, varens enz. Op die manier kunnen plagen gecontroleerd worden en kunnen de planten aansterken, zodat ze beter bestand zijn tegen ziekten en plagen.

Bron: Muriel Guyot, Milieuadviseur voor de stad Namen

Kwekerij Ecoflora in Halle, België

Ecoflora is een ongewone kwekerij omdat er enkel voor beheerders van milieuvriendelijke parken en tuinen wordt geteeld.

Ons assortiment bestaat uit ongeveer 500 inheemse plantensoorten, waarvan de meeste vaste planten zijn, en circa 120 kruiden en traditionele groentenplanten. Wij bieden ook een reeks biologische verwilderingsbloembollen, veelal inheemse plantensoorten.

Hoewel wilde planten onze passie en specialiteit zijn, bieden we ook een aantal niet-inheemse planten aan, die een nuttige aanvulling zijn voor milieuvriendelijke groene zones. Wij trachten zoveel mogelijk lokaal geproduceerde planten te gebruiken.

Voor het aanleggen van een wildebloemenweide kan je op onze expertise rekenen. Wij hebben 19 jaar ervaring in dit domein. Onze unieke zaadmensgels, die volledig bestaan uit inheemse en wilde variëteiten zonder gras, zijn geschikt voor een hele reeks situaties en plaatsen.

Ecoflora werkt samen met groene gemeentediensten in heel België.

Bron: Olivier Gengoux, Ecoflora

Kwekerij La pousse qui pousse in Sint-Gillis, Brussel, België

Wij geloven in het belang van lokaal geproduceerde planten voor groene zones, om de volgende redenen:

Opleiding: een kleine lokale productiezone volstaat om hoveniers biologische tuiniermethoden aan te leren. Zij kunnen die aangeleerde kennis vervolgens aanwenden om planten te selecteren, te zaaien en tot slot uit te planten.

Motivatie: het proces van zaad tot planting in een openbare ruimte zien, creëert een sterkere band, vooral als de tuinman van het begin tot het einde betrokken is bij het proces.

Milieuvriendelijk: de geproduceerde planten zijn vaak inheemse soorten die zich kunnen aanpassen aan de omstandigheden van dat gebied, robuuster zijn en geen chemische producten vereisen. De lokale korteketenproductie heeft een aanzienlijke positieve impact op het milieu omdat de planten niet getransporteerd moeten worden.

Bron: Filippo Dattola, La pousse que pousse

Deel III – Alternatieven voor onkruidverdelgers en het beheer van openbare ruimten

Verhalen & voorbeelden #10

Terug naar boven

Is het gebruik van onkruidverdelgers noodzakelijk?

Na evaluatie van de situatie zal duidelijk worden dat er zones zijn waar geen onkruidverdelgers nodig zijn, zolang ze naar behoren worden verzorgd.

Photo ©

Een dolomieten pad kan vervangen worden door een pad van gemaaid gras.
Op minder bezochte plaatsen kan plantengroei worden toegestaan en slechts één of twee keer per jaar worden gemaaid.

Zo kunnen meer tijd en arbeidsmiddelen worden besteed aan andere, meer prestigieuze zones, zoals binnenplaatsen van gemeentehuizen, monumenten, gedenktekens enz. waar onkruid wieden noodzakelijk zal zijn.

Hoewel dit voor beheerders van groene zones maar al te logisch lijkt, wordt dit soms anders ervaren bij het grote publiek, vandaar het belang om goed te communiceren (zie onderdeel communicatie).

Voetgangers, de ‘menselijke maaiers’

In plaats van voetgangers te verplichten paadjes te volgen, beslisten de beheerders van het Josaphatpark om gebruik te maken van de capaciteit van de bezoekers om het gras kort te houden. Bijgevolg moeten ze niet langer tijd verspillen om voetgangers aan te sporen op de paadjes te blijven, noch grasmaaiers of pesticiden gebruiken. Zoals Filip van de opleidingseenheid van het park in Schaarbeek zegt: “Onze job is niet om wegen te blokkeren, maar om ze open te stellen”.

Verhalen & voorbeelden #11

Terug naar boven

Wat zijn de laatste innovaties op vlak van niet-chemische onkruidverdelgers?

Er kunnen verschillende onkruidverdelgingsmethoden worden gebruikt, in functie van het type grond, de oppervlakte van de zone en de toegankelijkheid. De voornaamste methoden om onkruid te wieden zijn mechanisch (borstel, maaier, waterstraal) en thermisch (directe vlam, warme lucht, infrarood, warm water, stoom of schuim). De laatste tendens is de terugkeer van de schoffel en een goede opleiding voor hoveniers zodat ze snel onkruid kunnen opsporen. De startfase is op kleine schaal uitgerold en de resultaten worden steeds veelbelovender.

The golf of Samsø (Denmark) – Foto © Thomas Friis Pihlkjær, chefgreenkeeper Samsø Golfklub

Er wordt op dit moment onderzoek uitgevoerd om de meest doeltreffende methoden te evalueren en nieuwe te ontwikkelen. De methoden worden in workshops voorgesteld en besproken.

Op de website van het onderzoeksproject STERF, dat in samenwerking met de Scandinavische park- en golfsector, universiteiten, onderzoeksinstituten en autoriteiten wordt uitgevoerd, staat te lezen dat ze “de verantwoordelijkheid op zich nemen om te garanderen dat de R&D-activiteiten die belangrijk zijn voor een geïntegreerde gewasbescherming (integrated pest management of IPM) worden gecoördineerd en uitgevoerd en dat nieuwe kennis wordt vergaard”. Als onderdeel van dit project is recent een grasgids uitgebracht waarin experimenten met recreatiegrasvelden in de Scandinavische landen in de afgelopen 30 jaar worden toegelicht. De gids spitst zich toe op de aanbevolen grassoorten voor hellingen, gazons, voetbalvelden en golfbanen.

Verhalen & voorbeelden #12

Terug naar boven

Hoe kan men invasieve uitheemse soorten bestrijden?

Invasieve uitheemse plantensoorten zijn planten die buiten hun natuurlijk verspreidingsgebied voorkomen en in die mate groeien dat ze de lokale flora schade berokkenen.

Foto © R Tanner, CABI

Belangrijkste tips:

Introduceer zo weinig mogelijk nieuwe soorten en geef de voorkeur aan inheemse planten
Controleer de oorsprong van de grond en importeer geen besmette grond
Leer invasieve plantensoorten herkennen en beheer ze op wortelniveau
Breng hun spreiding in kaart en beperk ze

Er zijn twee sleutelstrategieën om invasieve plantensoorten te bestrijden: preventie en beheer. Preventie bestaat erin te vermijden dat nieuwe soorten in de omgeving worden geïntroduceerd, terwijl beheer erop gericht is de groei van bepaalde soorten te beperken of ze volledig te verwijderen. Preventie is altijd de goedkoopste en eenvoudigste oplossing.

Reuzenberenklauw verwijderen - ervaring uit Lyngby-Taarbaek en Kopenhagen, Denemarken

De stad Kopenhagen besliste in 2004 om reuzenberenklauw niet langer met onkruidverdelgers te bestrijden. Er werd geopteerd voor een systeem waarbij de wortel werd afgesneden/gedood.

In 2010 lanceerde de Deense ngo Ecological Council, lid van PAN Europe, een campagne waarin ze pleitte voor het dringend voorkomen en bestrijden van alle invasieve plantensoorten: “Het spreekt voor zich dat hoe langer een invasieve plant vrij spel krijgt, hoe groter de schade is die de natuur wordt berokkend en hoe meer het zal kosten om die plant te verwijderen of te voorkomen dat die zich verder verspreidt. De omvang van de controle-inspanning die we aan de volgende generaties overlaten, hangt sterk af van het moment en de manier waarop wij dit beginnen aanpakken. De ervaring leert ons dat voorkomen goedkoper is dan bestrijden, en de strijd wordt goedkoper hoe eerder ze begint. Uit de ervaring in de gemeente Lyngby-Taarbæk blijkt dat reuzenberenklauw met wortel en al verwijderd kan worden dankzij doeltreffende inspanningen, zodat monitoring en controle niet langer nodig zijn.”

In de gemeente Lyngby-Taarbaek werd de reuzenberenklauw volledig verwijderd dankzij een groepje vrijwilligers die nauw samenwerkten met de Deense ngo Ecological Council!

De stad Kopenhagen vroeg Ecological Council om hulp om de reuzenberenklauw weg te krijgen. Hans Nielsen, de leider van de groep die voor deze taak instond, zegt:

“Reuzenberenklauw is nog steeds niet volledig verdwenen uit Kopenhagen, maar toch bijna. Oorspronkelijk waren niet alle zones inbegrepen in het plan en daarom begon het afsnijden/doden van de wortels slechts een paar jaar geleden. Maar de evolutie is opmerkelijk: er zijn er elk jaar steeds minder en in 3-5 jaar zal het achter de rug zijn.”

Reuzenberenklauw inperken – ervaring uit Ballerup, Denemarken

De gemeente Ballerup keurde een actieplan voor 2010 tot 2016 goed om reuzenberenklauw te bestrijden op een manuele en mechanische wijze, door de wortels af te snijden, het scherm te verwijderen, de plant te bedekken met plastic, te verbranden met gas en dankzij grazen.

Groepjes vrijwilligers hielpen de gemeente om de verspreiding van reuzenberenklauw op gemeentelijke gronden te bestrijden. Vandaag zijn er vijf groepen van 2 tot 7 personen. De gemeente stelt het gereedschap ter beschikking (spaden en handschoenen) en organiseert een startvergadering en een slotvergadering aan het begin en het einde van het seizoen om het actieplan te bespreken, nieuwe controlemethoden en bestrijdingsproblemen die voor het seizoen in kwestie gelden of zijn opgedoken. De gemeente biedt ook een lunch of diner aan wanneer opendagen worden gehouden.

Japanse duizendknoop verwijderen in het natuurreservaat Scheutbos in België

Van maart tot oktober verwijderden vrijwilligers twee keer per week manueel nieuw aangegroeide Japanse duizendknoop. Na twee jaar was de nieuwe groei in de behandelde zones bijna volledig gestopt, waardoor er meer ruimte was voor inheemse plantengroei (braamstruik, paardenstaart, nagelkruid, wilgenroosje, klimop, eik, enz.).

Bron: http://www.scheutbos.be/91PlanGestion.htm

Andere manieren om invasieve uitheemse soorten te beheren:

In Washington werden geiten gebruikt om Japanse duizendknoop te bestrijden, dat oorspronkelijk was ingevoerd als voedsel.
In Washington werden geiten gebruikt om Japanse duizendknoop te bestrijden, dat oorspronkelijk was ingevoerd als voedsel.
Een sponsorsysteem opzetten voor zones besmet met invasieve plantensoorten.
Ideeën om de stand en verspreiding van invasieve uitheemse soorten in kaart te brengen:

Om de invasieve uitheemse soorten in kaart te brengen, doen vele Deense gemeenten beroep op het Deense Wegdirectoraat, dat het land rondrijdt om wegen te beheren.

Observations.be of Waarnemingen.be, opgericht door de ngo's Natagora (Fr) en Natuurpunt (Vl)

De website is een participatieve tool waarin mensen hun algemene waarnemingen kunnen inbrengen (insecten, vogels, zoogdieren, planten enz.). Er is een waarschuwingssysteem ontwikkeld voor invasieve uitheemse soorten: overheidsdiensten kunnen zich inschrijven om automatisch een waarschuwing te krijgen wanneer een verontrustende soort in hun gebied wordt waargenomen.

Verhalen & voorbeelden #13

Terug naar boven

Wat zijn de beste milieuvriendelijke technieken om ongewenste onkruidvorming op begraafplaatsen te beheren?

Het beheer van begraafplaatsen is een delicate kwestie omwille van het symbolisme en de emoties die aan dergelijke plaatsen gelinkt zijn. Onkruid wordt vaak gezien als een teken van verwaarlozing door de beheerders en zelfs als heiligschennis. De gestructureerde, harmonieuze en gediversifieerde introductie van flora heeft daar echter verandering in gebracht. Goede communicatie is uiterst belangrijk tijdens de overgangsperiode (zie vraag 17), om te evolueren naar een aanpak waarbij begraafplaatsen worden beheerd als natuurreservaten. Een milieuvriendelijk kerkhofbeheer zorgt voor meer groene zones in stedelijke gebieden en is een basiselement voor een groener stadslandschap.

Assistens kirkegaarden Copenhagen (Denmark), Foto © Wikipedia

De bevordering van een milieuvriendelijker kerkhofbeheer in België is al in de fase aanbeland waarin een aantal zeldzame soorten weer verschijnen en steeds meer begraafplaatsen als een natuurreservaat worden beheerd.

Hier zijn een aantal tips voor kerkhofbeheer met de bedoeling om onkruidvorming te beperken:

Beperk de minerale zones en dek de bodem af om het onderhoud te vergemakkelijken.
Kies voor producten en tools waarmee de begraafplaats beter in de omgeving inpast. Gebruik producten van lokale oorsprong die niet chemisch behandeld werden.
Leg gras aan op de paden.
Plant bodembedekkende planten in zones die moeilijk toegankelijk zijn, bijv. tussen de grafzerken, naast de muren, op steile hellingen enz.
Herstel voegen om onkruidvorming te beperken (bijv. voegen aan goten of tussen grafzerken).

Kerkhof van Namen

Emoties kunnen hoog oplopen op begraafplaatsen en elke esthetische tekortkoming zal daardoor nog meer opvallen. De beste manier om de situatie onder controle te houden is door het publiek goed op voorhand in te lichten over de voorgestelde veranderingen. Het aanleggen van groene zones op begraafplaatsen zou op heel zichtbare informatieborden moeten worden aangekondigd. Zorgvuldig onderhoud van de groene kerkhoven is ook noodzakelijk, zoals het regelmatig maaien van de bloemrijke zones bijvoorbeeld. Drie kerkhoven kregen van het Waals Gewest het label “natuurkerkhof” toegekend.

Kerkhoven* in Ukkel

Ukkel was de eerste Brusselse gemeente waar milieuvriendelijke beheersplannen werden ingevoerd voor de kerkhoven in Dieweg (2011) en Verrewinkel (2009). Deze zones van respectievelijk 3,24 en 10,44 hectare zijn cruciale plekken in het Zuid-Brusselse groene netwerk. Een hele reeks, zelfs heel zeldzame, dier- en plantensoorten zijn er nu thuis, reden waarom het belangrijk is om ze te beschermen aan de hand van duurzame en goed doordachte beheersplannen. Als onderdeel van Agenda 21 werden verschillende acties uitgevoerd: pesticiden en herbiciden zijn verboden, Japanse duizendknoop wordt regelmatig verwijderd, het personeel wordt opgeleid in milieuvriendelijke beheerstechnieken, er werd een rotatiesysteem ingevoerd voor het terreinonderhoud, duurzame maaiactiviteiten met een zeis, het aanplanten van “bodembedekkende” planten, het graven van infiltratieputten voor regenwater enz.

http://www.uccle.be/actualites/les-cimetieres-de-verrewinkel-et-du-diewe...

Kerkhof Assistens, Nørrebro district, Kopenhagen

Aan het begin van de jaren 1800 waren uitstapjes naar het kerkhof met een picknickmand en thee een populaire activiteit bij de gewone burger van Kopenhagen. In zijn verslag over zijn bezoek aan Kopenhagen in 1827 dacht de Zweedse dichter Karl August Nicander blij terug aan het kerkhof Assistens: “Om een zachtere en rustigere viering te genieten, wandelde ik op een avond door de Nørre Port (Noordpoort) naar het zogenaamde Assistens begraafplaats. Het is ongetwijfeld een van de mooiste kerkhoven in Europa. Lommerrijke bomen, donkere paden, open bloemenvelden, tempels overschaduwd door populieren, marberen grafzerken met overhangende treurwilgen en urnen of kruisjes omringd door talrijke rozen, heerlijke geuren en vogelzang, maken van deze dodenplek een hemel op aarde.”

Vandaag vervult het kerkhof nog steeds zijn oorspronkelijke doel als begraafplaats, maar het is ook een populaire toeristenattractie, evenals de grootste en mooiste groene zone van het centrum van het Nørrebro district.

https://en.wikipedia.org/wiki/Assistens_Cemetery_%28Copenhagen%29

Verhalen & voorbeelden #14

Terug naar boven

Wat zijn de beste milieuvriendelijke technieken om ongewenste onkruidvorming tussen straatstenen/trottoirtegels te voorkomen?

Foto © Flanders Environment Agency (VMM)

Hier moet het onderscheid gemaakt worden tussen twee soorten:

Afgedichte voegen

Dit zijn flagstones, straatstenen of trottoirtegels waarvan de voegen afgedicht zijn met cement en soms gebruikt worden voor wandelpaden of aan de voet van straatmeubilair (banken, borden en vuilbakken). Als de voegen beschadigd zijn, kan er onkruid in groeien. De beste oplossing is dan om de voegen te herstellen.

Niet-afgedichte voegen (afvoertegels, bloempaden)

Deze worden aangelegd om toegangswegen of parkeerplaatsen aan te duiden. Over het algemeen volstaat regelmatig maaien om ze te onderhouden, indien daar genoeg plaats voor is. Op moeilijk toegankelijke plaatsen kunnen andere wiedmethoden worden gebruikt, zoals borstelen of thermische oplossingen.

Verhalen & voorbeelden #15

Terug naar boven

Wat zijn de beste milieuvriendelijke technieken om sportvelden te onderhouden?

Er zijn heel veel sportvelden en het zou zonde zijn om deze ontspanningsplekken te zien veranderen in plaatsen die ziektes veroorzaken als gevolg van het gebruik van pesticiden. Een even belangrijke overweging is dat deze terreinen regelmatig worden bezocht door kwetsbare groepen (zoals kinderen).

Foto © Flanders Environment Agency (VMM)

Er valt nog veel te leren over hoe sportvelden in de toekomst onderhouden moeten worden. De eerste stap is waarschijnlijk om de huidige gebruikers te vragen wat zij verwachten en daarvan te vertrekken.

Inerte gronden (kegel-, tennis-, atletiekvelden enz.) worden meestal onderhouden door hun gebruik. Soms moet onkruid verwijderd worden van waterdicht gemaakte oppervlakken met behulp van thermisch gereedschap, hogedrukreinigers of borstels.

Het grootste probleem zijn de sportvelden met gras. Sport is de hele tijd in strijd met de agronomische en tuinbouwlogica. Het is voor de technische teams een grote uitdaging om een oplossing te vinden.

Hier zijn een aantal ideeën:

Vraag aan de gebruikers wat hun behoeften zijn en vertrek op basis daarvan
Kies een grassoort die geschikt is voor de bodem en het klimaat
Kies een grassoort met een goede dekking
Maai niet te kort
Verlucht de grond: spitten, verticuteren
Zorg steeds voor een geschikt watergehalte
Regelmatig overzaaien
Snel weer bevoorraden met geschikt gras
Informeer de coaches over schadelijke praktijken.

Hoe privéondernemingen ook bijdragen aan het pesticidevrije verhaal, Naxhelet Golf Club

In de golfclub Naxhelet proberen we pesticidevrij te zijn. De greens zijn nu al meer dan twee jaar niet meer behandeld met pesticiden. Het is een enorme uitdaging en een heikel punt op een golfterrein. Alle ziektegerelateerde problemen dienen door de natuur of auto-immuniteit te worden opgelost. De enige pesticide die we nog steeds gebruiken is een selectieve onkruidverdelger, voornamelijk tegen distels, omdat het terrein nieuw is en we voortplanting moeten tegengaan. De bedoeling is om alles in de komende 2 jaar stop te zetten.

Frédéric Cahay, agronomist and chief Green keeper, Naxhelet Golf Club, Wanze, Belgium

Hoe sommige sportvelden de natuur integreren in hun managementoverwegingen

Als bijdrage aan de Deense doelstelling om golfbanen in Denemarken pesticidevrij te maken, werd in 2014 een prijs ingevoerd als samenwerking tussen de Deense Golfunie, de Deense Greenbeheerdersvereniging, het Deens Milieubeschermingsagentschap, het Deens Natuurbehoudagentschap, de Deense Buitenraad en Deense Sporten.

In 2015 werd de Deense milieuprijs voor golfbanen uitgereikt aan de Samsø Golfclub

Waarom zij deze prijs kregen, was redelijk duidelijk.

“Op het eiland Samsø zijn pesticiden in de lokale golfclub vervangen door het gebruik van zeewier, kippenmest en schapen voor het maaien.

Tegelijkertijd is het traditionele irrigatiesysteem dat op de meeste golfbanen op Samsø wordt gebruikt, vervangen door een duurzaam pompsysteem, aangedreven op zonne-energie.

We laten de natuur binnen en maken van haar een partner in plaats van een tegenstander. We kunnen de natuur niet langer vormgeven zoals wij dat wensen. Wij omarmen liever de natuur en laten haar ons een handje helpen”, aldus Thomas Friis Pihlkjær, chef greenbeheerder Samsø Golfclub.

Verhalen & voorbeelden #16

Terug naar boven

Zou kunstgras een goede oplossing kunnen zijn voor een pesticidevrije aanpak?

Het antwoord op deze vraag is niet voor de hand liggend en vraagt om een diepere analyse:

De aankoopprijs van kunstgras ligt veel hoger, maar de onderhoudskosten liggen veel lager, vooral wanneer het terrein intensief gebruikt wordt.
Het gebruik van kunstgras kan ook veel intensiever zijn dan natuurlijk gras, dus het is belangrijk om rekening te houden met de gebruiksfrequentie en dit mee te nemen in de financiële berekeningen.
Kunstgras is minder gevoelig voor weersomstandigheden.
Natuurlijk gras draagt bij aan de biodiversiteit, neemt CO2 op en produceert zuurstof.
In tegenstelling tot wat men over het algemeen denkt, moet kunstgras regelmatig onderhouden worden door experts en worden er vaak chemische producten gebruikt (antischuimmiddel en/of algenverdelgers) om de levensduur te verlengen.
De reële ecologische voetafdruk van kunstgras ten opzichte van natuurlijk gras is nog steeds een controversieel onderwerp, vooral wat de levensduur betreft.
Het gevoel kan voor de sporters ook anders zijn in functie van het type terrein (sportvelden met kunstgras kunnen bij regelmatig gebruik gewrichtsproblemen veroorzaken).

Volgens verschillende experts is een gemengd gebruik ideaal: kunstgras voor training en natuurlijk gras voor recreatie en sport op hoog niveau. Beide soorten gras dienen wel op verschillende manieren onderhouden te worden.

Deel IV – Communicatie en bewustmaking

Ieder van ons heeft recht op een gezonde omgeving, zonder pesticiden. Tegelijkertijd is ieder van ons ook verantwoordelijk voor de gezondheid en de schoonheid van het landschap rondom ons. Zo kiezen we elke dag wat we eten, hoe onze voeding wordt geteeld en of er pesticiden bij aan te pas komen.

Wij als burgers kunnen individueel en collectief handelen om ervoor te zorgen dat we in een gezonde en aangename omgeving leven. Stedelijke gemeenschappen en familietuinen zijn de beste voorbeelden van ruimten die gezellig worden gemaakt.

Het is uiterst belangrijk dat gemeenten ervoor openstaan om in dialoog te treden met hun burgers om gezamenlijk een oplossing te vinden om pesticidevrije gemeenten te worden, waar gestreefd wordt naar biodiversiteit en gezelligheid, ten voordele van de gezondheid van de hele gemeenschap. Alleen dan zullen we dynamische en bloeiende steden krijgen.

Carlo Petrini, Voorzitter van Slow Food, een internationale vzw die actief is in meer dan 160 landen

Verhalen & voorbeelden #17

Terug naar boven

Hoe kunnen we communiceren over de overgang naar een pesticidevrije aanpak?

Het grote publiek, de burgers, moeten vanaf het begin geïnformeerd worden over de overgang naar een pesticidevrij beheer en de gevolgen daarvan. Zo niet, zou het publiek dit kunnen verwerpen, wat de plannen van de lokale overheden om het pesticidengebruik op openbare plaatsen te bannen, zou dwarsbomen. De inwoners van die zones moeten ook op de hoogte worden gesteld van hun taken met betrekking tot het beheer van openbare plaatsen waarvoor ze zelf verantwoordelijk zijn, bijvoorbeeld voetpaden.

Belangrijke tips voor een goede communicatie

Stel voor elke plaats een specifiek communicatieplan op (begraafplaats, bermen, parken) om het proces en de aankomende veranderingen uit te leggen. Zorg dat dit tijdig vóór de implementatie gebeurt.
Communiceer over de redenen van dit proces: voor het milieu, de levenskwaliteit enz.
Identificeer duidelijk de doelgroepen en pas de boodschap aan hen aan.
Wees creatief en gebruik verschillende mediakanalen (borden, posters, flyers, nieuwsbrieven, een stand op de markt enz.).
Betrek alle stakeholders van de gemeente, inclusief de personen die instaan voor het terreinbeheer.
Stel een contactpersoon aan voor alle vragen, klachten enz. (bijv. een milieuadviseur).
Toon aan dat dit effectief werkt aan de hand van te bezoeken proefprojecten. Houd bewustmakingssessies.
Te vermijden fouten: Na de feiten reactief communiceren wanneer het reeds een voldongen feit is, meestal na klachten van het publiek.

Zowel Wallonië als Vlaanderen stellen bewustmakingscampagnes voor.

In het Franse dorp Accetaflore werd onderzoek gedaan naar de perceptie van burgers over wilde bloemengroei in de stad, door beheerders bij te staan bij het invoeren van pesticidereductieplannen aan de hand van een aantal instructiefiches over communicatie.

Ngo's helpen bij de overstap naar een pesticidevrije aanpak

De Vlaamse ngo Velt biedt een reeks diensten aan burgers en op haar website staat een schat aan informatie over tuinieren zonder pesticiden. Ze beantwoordt ook vragen van burgers over pesticidevrij landbeheer.

Velt lanceerde onlangs een campagne om de verkoop van pesticiden aan particulieren aan banden te leggen. Dergelijke aanpak is cruciaal in de inspanning om echt pesticidevrij te worden ...

“Natuurnetwerk-”label

Natagora heeft materiaal ontwikkeld om burgers te informeren over alternatieven voor pesticiden, aan de hand van een aantal richtlijnen.

Natagora gebruikt tevens een “natuurnetwerk-”label. Dit label kan worden toegekend aan openbare ruimten die een handvest met vijf verplichte punten naleven, waaronder het niet gebruiken van chemische pesticiden. Zones die dit handvest naleven krijgen het label toegekend, dat duidelijk zichtbaar is voor voorbijgangers en dienstdoet als communicatie- en bewustmakingstool.

In Brussel werd door de ngo Apis Bruoc Sella, met de steun van Leefmilieu Brussel, een reeks conferenties georganiseerd over pesticidevrije openbare ruimten, waarbij de nadruk lag op thema’s als communicatie. Dit was vooral bedoeld voor de 19 Brusselse gemeenten.

Ngo's kunnen zeer behulpzaam zijn bij het illustreren van de stappen die ondernomen dienen te worden om met succes een ‘greening’ of vergroeningsproject op te zetten.

Verhalen & voorbeelden #18

Terug naar boven

Hoe kunnen we de burgers betrekken?

De burgers moeten niet alleen geïnformeerd, maar ook betrokken worden. Zij hebben ook een rol te spelen, niet enkel in de bewustwording rond pesticiden. Ze zijn namelijk verantwoordelijk voor het onderhoud van het voetpad voor hun woning.

Burgerbetrokkenheid bij stadsvergroening

Dit is de manier bij uitstek om te garanderen dat wilde plantengroei getolereerd zal worden. Door burgers toe te staan aan de voet van muren en bomen en op kale plekken te planten, worden de nieuwe concepten beter aanvaard en kan het werk verdeeld worden.

Een gemeente kan haar burgers aansporen om rond straatbomen te planten.
Een “buurtboomproject” geeft bewoners de kans om in te staan voor de zone rond de voet van een boom en daar te planten wat ze zelf willen. Mensen die geen tuin hebben kunnen op die manier ook zorgdragen voor een eigen stukje land. Dat schept een sterkere band met het pesticidevrije en groener verhaal in steden.
Een gemeente kan haar burgers aanzetten om zich in te zetten voor projecten als “verdissons nos murs” of “laten we onze muren vergroenen”.

Verhalen & voorbeelden #19

Terug naar boven

Hoe zouden de overheidsinstanties moeten reageren op klachten van burgers?

Klachten kunnen nuttig worden gebruikt om burgers te betrekken, door hen te informeren over de problemen en hen een actieve rol te laten spelen. Om problemen op te lossen, is het vaak handig om binnen de organisatie een contactpersoon aan te duiden die opgeleid is en bij het project betrokken is.

Gemeentewerkers moeten betrokken zijn bij het project

En opgeleid zijn om te kunnen omgaan met klachten die ze tijdens hun werk zouden kunnen krijgen. Op die manier worden ze een ambassadeur van het lokale pesticidevrije beleid. Soms kunnen klachten van burgers ook helpen om problemen te identificeren waar het gemeentepersoneel niet van op de hoogte is. Er kunnen dan maatregelen worden genomen om die problemen op te lossen. De meeste klachten vloeien echter voort uit een gebrek aan informatie over het project. Een goed communicatieplan bij aanvang van het proces is daarom cruciaal.

Klachten moeten niet in dovemansoren vallen. Elke klacht moet beantwoord worden en indien nodig onderzocht worden om het werk van de beheerders van de groene zones bij te schaven. Het mag de overstap naar een pesticidevrije aanpak echter niet verhinderen.

Vergeet niet dat elke nieuwe activiteit, van welke aard ook, wel zal leiden tot klachten van die paar ontevreden mensen die het luidst roepen. Het zou spijtig zijn om het proces, dat bedoeld is om de levensomstandigheden van ons allemaal te verbeteren, stil te leggen omwille van enkele mensen.

Hoe kunnen we hoveniers van groene ruimten aanmoedigen om voor een pesticidevrije aanpak te kiezen? Is het nuttig om hen op te leiden?

Verhalen & voorbeelden #20

Terug naar boven

Hoe kunnen we een pesticidevrije aanpak promoten bij de diensten die de groene ruimten beheren?

In functie van de gemeente ligt de verantwoordelijkheid voor het beheer van groene ruimten bij de Dienst milieu, openbare werken, groene ruimten, wegen, civiele maatschappij enz. Het kan nodig zijn om deze diensten te reorganiseren, regelmatig te vergaderen en de functies binnen deze diensten aan te passen om een vlotte coördinatie te garanderen.

De meeste Belgische gemeenten zorgen er al voor dat de verschillende managementteams goed met elkaar communiceren, regelmatig met elkaar in contact staan en samenwerken om dezelfde beoogde doelstellingen te behalen.

Verhalen & voorbeelden #21

Terug naar boven

Hoe kunnen we hoveniers van groene ruimten aanmoedigen om voor een pesticidevrije aanpak te kiezen? Moeten ze een opleiding volgen?

Zowel de beleidsmakers als de hoveniers moeten begrijpen dat hun functie veranderd en geëvolueerd is. Tuinmannen zullen nieuwe technische vaardigheden moeten verwerven voor het pesticidevrij onderhoud van openbare plaatsen.

Er moet in detail worden uitgelegd dat een pesticidevrije aanpak geen stap achteruit is en dat de verwerving van nieuwe vaardigheden een gelegenheid tot ontwikkeling is. Sommige tuinmannen die zich eerder in flora hebben gespecialiseerd, zouden kunnen denken dat hun knowhow ondergewaardeerd wordt. Deze kennisbasis kan echter als springplank dienen om meer te leren over plantkunde, zodat hoveniers nuttige en/of problematische planten ter plaatse kunnen herkennen en de oorzaak van het probleem sneller kunnen aanpakken. Het is voor hoveniers een kans om nieuwe vaardigheden aan te leren, zoals maaien met een zeis. Hoewel sommigen zullen klagen over het niet gebruiken van spuitbussen, zullen anderen blij zijn om veilig te kunnen werken, zonder een masker of beschermingskledij te moeten dragen.

In plaats van louter en alleen instructies op te volgen, zouden hoveniers vanaf het begin volledig betrokken moeten worden bij het overstapproces op weg naar een pesticidevrije gemeente. Hun vaardigheden en kennis moeten naar waarde worden geschat en geïntegreerd worden in de nieuwe plannen.

Het is ook belangrijk om de werkers te betrekken door opleidingssessies te organiseren, nabijgelegen pesticidevrije gemeenten te bezoeken, informatie uit te wisselen met andere hoveniers enz.

Bekijk de kaart van PAN Europe om bij jou in de buurt een pesticidevrije gemeente te zoeken en neem indien nodig contact met ons op voor hulp en bijstand.

Deel V – Het kostenplaatje

Doe een beroep op ongewone samenwerkingsverbanden / technische bijstand in de overgang naar een pesticidevrije aanpak:

“FREDON Alsace, een professionele landbouwersvakbond, geeft het goede voorbeeld op het vlak van bewustmaking in de gemeenten van de regio Elzas en staat de gemeenten bij in hun overstap naar een pesticidevrije aanpak. Sinds het begin van de overgang naar nul fytoproducten steunen de landbouwers in de regio Elzas de steden en dorpen in het proces. De voornaamste doelstelling van de landbouwers was en blijft het terugdringen van het pesticidengebruik in de wereld. De expertise die ze in de praktijk hebben verworven met beredeneerde teelttechnieken waarbij pesticiden enkel als allerlaatste hulpmiddel worden gebruikt, hebben ze met de lokale overheden gedeeld. Dankzij dit partnerschap tussen de landbouwers en de steden/dorpen in de overgang naar een pesticidevrije wereld, werden banen gecreëerd met behulp van de waterautoriteiten en de regio Elzas. Landbouwers zijn en zullen altijd een cruciale stuwende kracht zijn in dit proces, omdat zij erin geloven”.

Philippe Rothgerber, producent van biologische appelen en fruitsappen gebaseerd in Elzas en lid van de raad van bestuur van FREDON Alsace

Verhalen & voorbeelden #22

Terug naar boven

Leidt een pesticidevrije aanpak tot hogere onderhoudskosten?

Wanneer we het hebben over de kostprijs van alternatieven voor pesticiden mogen we onderstaande punten niet vergeten:

Pesticidengebruik heeft ook een prijskaartje

Onderzoeken in de VS ramen de schade voor het milieu, voor het verlies aan biodiversiteit en voor de maatschappij op $12 miljard (David Pimentel (2009); Environmental and economic costs of the application of pesticides primarily in the United States).
Volgens conservatieve onderzoeken in het VK en Duitsland bedraagt de jaarlijkse externe kost van pesticidengebruik respectievelijk US $257 miljoen en $166 miljoen, kosten die gedragen worden door zij die leiden onder een zwakke gezondheid als gevolg van pesticiden, door het milieu en door de burgers (Pretty & Waibel (2005), Paying the price: the full cost of pesticides. The pesticide detox. Earthscan, London).
Een Frans onderzoek schat de totale kost van watervervuiling door stikstof en pesticiden in Frankrijk op 1,5 miljard euro.

Zowel de Vlamingen als de Duitsers bevragen gemeenten over de mogelijke extra kost van een overstap naar een pesticideban

Beide enquêtes onderzochten de veranderingen op korte termijn die gepaard gaan met investeringen in nieuwe kennis en opleidingen voor de aankoop van nieuwe machines.

De vraag uit Duitsland van de ngo BUND in 2015 concludeerde dat het gebruik van pesticiden vaak goedkoper uitkomt dan het aanwenden van alternatieve methoden, onder andere omdat voor deze laatste meer personeel nodig is en de machinekosten stijgen.

De gemeente Bielefeld kocht een Wave-warmwatertoestel met een berekende kost van € 0,07 per m².
De gemeente Recklinghausen berekende de kost op € 0,11 - € 0,13 per m² voor haar Wave-toestel.
De gemeente Münster kocht in 2012 een Ecoflame-heteluchttoestel dat achter een tractor kan worden gehangen. Hoewel de machine € 25.000 kostte, lag de prijs per m² lager dan elke andere alternatieve methode.
De gemeente Göttingen ondernam verregaande conversiemaatregelen om de onderhoudskosten te drukken, met nadruk op een verzorgd aspect en een ruime milieudiversiteit. Ze kon als gevolg daarvan de kosten behoorlijk verminderen dankzij geschikte aanplanting.

Het Vlaamse onderzoek dat in 2011 werd uitgevoerd door de Intercommunale van de Ontwikkeling van de Kempen in Vlaanderen (IOK) onderzocht of het al dan niet pesticidevrije onderhoud extra werk met zich brengt. Dit is het antwoord van de gemeenten:

Voor het onderhoud van straten lagen de antwoorden tussen 0% tot 500% extra werk.
Voor groene zones varieerde de werkdruk tussen 25% minder of 0% verschil, tot 100% extra werk.

Pesticidevrij worden is een kwestie van aanpassingen doorvoeren in het beheer en de plantmethoden en sommige investeringen kunnen op termijn een financieel voordeel opleveren

De vraag van hoe en wanneer men zich moet organiseren is belangrijk. De sleutel om de kosten te beheersen hangt af van het moment waarop men start. Voor het beheer van invasieve uitheemse soorten daalt de kostprijs beduidend wanneer er tijdig wordt ingegrepen.

Tot slot moet ook worden vermeld dat de gemeenten die hierin op kop lopen de tijd hebben genomen om nieuwe technologieën te vinden en te testen. Door deze ervaring met anderen te delen, kan de verkoop van alternatieve technieken toenemen en de kostprijs op termijn dalen.

Ons advies is om de mogelijke tijdelijke kosten te zien als een investering in de toekomst, om op meerdere jaren te denken, om nieuwe werkmethoden te overwegen enz. en om stapsgewijs te werk te gaan, want onze planeet heeft dit nodig.

PAN Europe zal de kennis over nieuwe technologieën helpen verspreiden en bestaande methoden helpen herontdekken om de evolutie naar pesticidevrije gemeenten te bevorderen. Daarom hebben wij een Europese homepage ontwikkeld die voorlopers in heel Europa (link) en hun getrokken lessen in de kijker zet.

Verhalen & voorbeelden #23

Terug naar boven

Conclusie

Pesticiden worden gezien als de goedkoopste optie op korte termijn, terwijl de gevolgen voor de gezondheid en het milieu op lange termijn genegeerd worden. De duurzame manier vooruit is niet dat gemeenten pesticiden gewoonweg bannen en vervangen door alternatieve (biologische of mechanische) methoden om onkruid te wieden. Wat we echt nodig hebben, is een grondige herziening van de manier waarop we tegenover het milieu staan, zodat veranderingen aanvaard worden (begraafplaatsen met bloemen, straten met wilde bloemen enz.).

Het voorbeeld dat de overheden stellen, zal hierin cruciaal zijn om iedereen, van burger tot landbouwer, te helpen beseffen dat het hoog tijd is om op een verantwoorde en redelijke manier om te springen met onze planeet.

Voor meer informatie:

Van pesticidevrije gemeenten

Deel I – Waarom > Welke > Wie > Wat

Deel II – Preventieve methoden

Deel III – Alternatieven voor onkruidverdelgers en het beheer van openbare ruimten

Deel IV – Communicatie en bewustmaking

Deel V – Het kostenplaatje

Kopenhagen: Groene Hoofdstad van Europa 2014, een pionier

Gent: het bannen van pesticiden is een logische stap op weg naar duurzaamheid

Deel I – Waarom > Welke > Wie > Wat

Waarom zouden openbare plaatsen pesticidevrij moeten zijn?

Pesticidevrij worden biedt vele voordelen:

Rachel Carson, author of the Silent Spring, 1962

Wie zou moeten instaan voor de overgang naar pesticidevrije gemeenten?

Aan alle politieke sleutelfiguren in alle Europese gemeenten met een idee en visie over een pesticidevrij leven in de nabije toekomst:

“you can blow out a candle but you can’t blow out a fire; once the flames begin to catch, the wind will blow them higher.”

Welke stappen zijn er nodig om een pesticidevrije gemeente te worden?

Dit zijn de belangrijkste stappen:

Plan de overgang

Vele regionale en/of lokale overheden staan de overgang bij, bijvoorbeeld:

Sommige parken en natuurgebieden in Brussel worden beheerd door Leefmilieu Brussel

Communiceer met de burgers over de overgang

Deel II – Preventieve methoden

Wat zijn de voornaamste methoden om ongewenste onkruidvorming te voorkomen?

Dit zijn de voornaamste methoden om de behoefte aan onkruidverdelgers te verminderen:

Welke soort mulch zou moeten worden gebruikt?

Indien veel mulch moet worden aangelegd, dienen onderstaande punten in overweging te worden genomen om het geschikte materiaal te kiezen:

Wat zijn de beste soorten bodembedekkende gewassen?

Kunnen wilde bloemenweiden overal worden aangelegd? Hoe zorg je ervoor dat een wilde bloemenweide door het brede publiek wordt aanvaard?

Om ervoor te zorgen dat wilde bloemenweiden aanvaard worden, is het belangrijk rekening te houden met onderstaande punten:

Wilde bloemenweide in het Josaphatpark in Schaarbeek, België

Welke beleidsmaatregelen voor groene ruimten bevorderen de aanwezigheid van bijen en wilde bestuivende insecten?

Meerdere elementen kunnen de aanwezigheid van bestuivende insecten aanmoedigen en verlengen:

Interview met Veerle Leroy, schepen voor Milieu in de gemeenteraad van Beersel

Wat zijn volgens u voor een gemeente of stad de voordelen van een pesticideban op openbare plaatsen?

Hoe heeft u het gebruik van pesticiden aan banden kunnen leggen en wat was de voornaamste beweegreden hiervoor?

Waar kan je de juiste zaden en planten vinden die voor een gepaste bodembedekking zullen zorgen en garanderen dat groene zones nog steeds voor andere doeleinden kunnen worden gebruikt?

Bovendien biedt de productie door lokale hoveniers de volgende voordelen:

Serres in de stad Namen, België

Kwekerij Ecoflora in Halle, België

Kwekerij La pousse qui pousse in Sint-Gillis, Brussel, België

Deel III – Alternatieven voor onkruidverdelgers en het beheer van openbare ruimten

Is het gebruik van onkruidverdelgers noodzakelijk?

Voetgangers, de ‘menselijke maaiers’

Wat zijn de laatste innovaties op vlak van niet-chemische onkruidverdelgers?

Hoe kan men invasieve uitheemse soorten bestrijden?

Belangrijkste tips:

Reuzenberenklauw verwijderen - ervaring uit Lyngby-Taarbaek en Kopenhagen, Denemarken

Reuzenberenklauw inperken – ervaring uit Ballerup, Denemarken

Japanse duizendknoop verwijderen in het natuurreservaat Scheutbos in België

Observations.be of Waarnemingen.be, opgericht door de ngo's Natagora (Fr) en Natuurpunt (Vl)

Wat zijn de beste milieuvriendelijke technieken om ongewenste onkruidvorming op begraafplaatsen te beheren?

Hier zijn een aantal tips voor kerkhofbeheer met de bedoeling om onkruidvorming te beperken:

Kerkhof van Namen

Kerkhoven* in Ukkel

Kerkhof Assistens, Nørrebro district, Kopenhagen

Wat zijn de beste milieuvriendelijke technieken om ongewenste onkruidvorming tussen straatstenen/trottoirtegels te voorkomen?

Hier moet het onderscheid gemaakt worden tussen twee soorten:

Afgedichte voegen

Niet-afgedichte voegen (afvoertegels, bloempaden)

Wat zijn de beste milieuvriendelijke technieken om sportvelden te onderhouden?

Hier zijn een aantal ideeën:

Hoe privéondernemingen ook bijdragen aan het pesticidevrije verhaal, Naxhelet Golf Club

Hoe sommige sportvelden de natuur integreren in hun managementoverwegingen

In 2015 werd de Deense milieuprijs voor golfbanen uitgereikt aan de Samsø Golfclub

Zou kunstgras een goede oplossing kunnen zijn voor een pesticidevrije aanpak?

Het antwoord op deze vraag is niet voor de hand liggend en vraagt om een diepere analyse:

Deel IV – Communicatie en bewustmaking

Hoe kunnen we communiceren over de overgang naar een pesticidevrije aanpak?

Belangrijke tips voor een goede communicatie

Ngo's helpen bij de overstap naar een pesticidevrije aanpak

“Natuurnetwerk-”label

Hoe kunnen we de burgers betrekken?

Burgerbetrokkenheid bij stadsvergroening

Hoe zouden de overheidsinstanties moeten reageren op klachten van burgers?

Gemeentewerkers moeten betrokken zijn bij het project

Hoe kunnen we een pesticidevrije aanpak promoten bij de diensten die de groene ruimten beheren?

Hoe kunnen we hoveniers van groene ruimten aanmoedigen om voor een pesticidevrije aanpak te kiezen? Moeten ze een opleiding volgen?

Deel V – Het kostenplaatje

Doe een beroep op ongewone samenwerkingsverbanden / technische bijstand in de overgang naar een pesticidevrije aanpak:

“you can blow out a candle but you can’t blow
out a fire; once the flames begin to catch,
the wind will blow them higher.”